Ontwerp de toekomst met scifi prototyping
"De wereld wordt tweemaal gemaakt: eerst in onze gedachten en daarna in de realiteit."
~ origineel onbekend, geciteerd door componist Merlijn Twaalfhoven en auteur Stephen Cove
Op het wereldtoneel vinden ongekende en soms angstaanjagende ontwikkelingen plaats. De tweeëneenhalf jaar durende COVID-crisis, de Russisch-Oekraïense oorlog en de extreme gevolgen van klimaatverandering zijn slechts een paar voorbeelden. Extreme klimaatverandering stopt voorlopig niet en massamigratie en systemische ongelijkheid dwingen ons om kritisch naar onze systemen en manier van leven te kijken. Kunnen we voorbij de crises kijken en meer hoopvolle toekomstbeelden bedenken?
Velen van ons hebben een duidelijke visie op het soort wereld waarin we niet willen leven, maar worstelen om ons voor te stellen in wat voor wereld we wél willen leven - laat staan hoe we die wereld moeten bouwen. We hebben nieuwe verhalen nodig om te belichten wat er mis is in onze samenleving en praktische oplossingen voor een duurzamere, egalitaire en veerkrachtigere wereld.
Dit is waar toekomstvisies en scenario's van pas komen. Paradoxaal genoeg is de meest betrouwbare methode om toekomsten te bedenken en te plannen, niet alleen het bestuderen en extrapoleren van wetenschappelijke feiten, historische ontwikkelingen, psychologie en demografie, maar ook het bouwen van verhalen die onze wildste verbeelding te boven gaan.
Mensen zijn verhaaldieren
Het vertellen van verhalen is zo oud als de mens zelf. Het vertellen van verhalen is de oudste manier om wijsheid en kennis te delen. Verhalen zijn gedachte-experimenten die door persoonlijke belangen en vaste structuren snijden om een alternatieve wereld voor te stellen. Verhalen helpen ons de wereld om ons heen te begrijpen, maar bieden ook de middelen om te onderzoeken hoe die wereld verandert. Verhalen onthullen oplossingen om naar een andere toekomst toe te werken.
Grotschilderingen van Lasceaux: een van de oudste, getekende verhalen gemaakt door mensen
Een systematische manier om een verhaal te bouwen dat de toekomst en de impact van toekomstige technologie en ontwikkelingen op de samenleving onderzoekt, is science fiction prototyping. De methode is bedacht door professor Brian David Johnson van de School for the Future of Innovation in Society aan de Arizona State University en heeft als doel een kort verhaal, film of strip te creëren met een of meer hoofdpersonen, gebaseerd op (wetenschappelijke) feiten met als doel de implicaties, effecten en gevolgen van wetenschap of technologie te verkennen. Scifi prototyping gaat niet over het voorspellen van de toekomst.
De toekomst is meervoudig
Het is een denkfout om te plannen voor 'dé toekomst' (enkelvoud). We moeten voorbereid zijn op meerdere toekomsten (meervoud) en flexibiliteit inbouwen in onze strategieën, zodat we veerkrachtig kunnen bewegen van het huidige moment naar de toekomst. Je bewust zijn van de verschillende paden die de toekomst kan nemen, leidt tot meer realistische en flexibele strategieën die met meer succes zullen worden uitgevoerd.
Scifi prototyping stelt ons in staat om op creatieve wijze te verkennen en te itereren hoe technologie en sociale ontwikkelingen vorm kunnen krijgen. Door de verhaalvorm kunnen we ontdekken hoe die ontwikkelingen en technologieën worden beïnvloed door mensen en de implicaties ervan te verkennen op het dagelijks leven. Daarmee verschilt scifi prototyping van het voorspellen van de toekomst of trendwatching, hoewel het analyseren van trends een groot onderdeel is van het prototypen van toekomsten.
Het verschilt ook van pure scenario-ontwikkeling. Een scenario is doorgaans een beschrijving van een toekomstige situatie, vaak met gebruik van (kwantitatieve) gegevens uit extrapolatiestudies, zoals de klimaatscenario's van het IPCC, verwarrend genoemd 'Klimaatverhalen'.
Het grootste verschil tussen een verhaal en een scenario is de verhaallijn. Verhalen zijn gebouwd rond een hoofdpersonage waar de lezer sympathie voor voelt. Fictieve verhalen hebben een soort creatieve vrijheid die scenario's niet hebben. Deze vrijheid stelt makers en lezers in staat om de impact van technologieën en ontwikkelingen op het dagelijks leven van mensen (en meer-dan-menselijke entiteiten ook, meer hierover later) en op de samenleving als geheel te verkennen. Het roept vragen op en probeert ze te beantwoorden, vragen die geen plaats hebben in op feiten gebaseerde, objectieve scenario's.
Scifi prototyping 101
De klassieke methode voor scifi prototyping, gecreëerd door Brian David Johnson, bestaat uit vijf stappen.
Stap 1: Kies je wetenschap en bouw je wereld. Hier kiezen schrijvers een onderwerp dat ze willen verkennen, stellen ze de wereld op (hoe ziet/ruikt/smaakt het eruit in de toekomst?) en introduceren ze personages en locaties. Het doel is om deze toekomstige wereld zo echt mogelijk te laten aanvoelen.
Stap 2: Het wetenschappelijke keerpunt. Hier introduceren we wat spanning en drama: wat gebeurt er als we onze technologie of ontwikkeling in deze wereld plaatsen die we net hebben gebouwd? Wat is het effect op het dagelijks leven van onze personages?
Stap 3: Gevolgen van de ontwikkelingen voor personages. We stellen ons voor hoe onze personages (die menselijk kunnen zijn, of anders dan menselijk) reageren op de ontwikkelingen en hoe hun levens veranderen. We drijven het plot hier tot het uiterste.
Stap 4: Het keerpunt van het personage. Nadat we de personages tot het uiterste hebben gedreven, wat moeten ze doen om te overleven en opnieuw te gedijen? Welke gevolgen heeft het verhaal blootgelegd voor de personages? Johnson praat specifiek alleen over de menselijke gevolgen. Ik pleit voor een bredere perceptie van personages, inclusief anders-dan-menselijke personages, zoals dieren, maar ook niet-levende entiteiten zoals rivieren en bergen die steeds vaker juridische rechten en stemmen krijgen, ook in Nederland.
Stap 5: Wat hebben we geleerd? Het is belangrijk om de prototyping-oefening af te sluiten met een verkenning van de vorige stap. Hoe is de wereld veranderd? Wat staat er te gebeuren?
Denkexperiment: hoe ziet de toekomst van onze oceanen er uit?
Radical Ocean Futures is een scifi prototype dat niet de toekomstige implicaties van een technologie verkent, maar eerder de toekomsten van een niet-technologische ontwikkeling: de achteruitgang van de oceanen van onze planeet. Het project, gefinancierd door de Zweedse Onderzoeksraad Formas en gestart door (toenmalig) doctoraatsstudent Andrew Merrie, roept dringend en levendig op tot nieuwe verhalen om #SaveOurOcean te redden en de inspanningen te leiden naar een duurzamer oceaanbeheer. Het project combineert kunst en wetenschap en vermengt wetenschappelijke feiten met creatieve speculatie. De multimediale vier korte verhalen of 'radicale toekomsten' zijn gebaseerd op wetenschappelijke feiten om "meerdere instappunten te bieden en de verbeelding te stimuleren", met geschreven teksten, kunstwerken van Simon Stålenhag en audiocompilaties.
Radical Ocean futures: een project om de toekomst van oceanen te verkennen
Concluderend: scifi prototypes zijn denkbeeldige laboratoria gebaseerd op (wetenschappelijke) feiten, die makers en lezers uitdagen om kritisch na te denken over de impact van wetenschap en opkomende technologieën en op de sociale en emotionele reacties van de wereld - inclusief henzelf. Het biedt een geweldig hulpmiddel om mogelijke en hoopvolle toekomsten voor te stellen en kan een belangrijke eerste stap zijn naar duurzame oplossingen, veerkrachtige strategieën en innovatieve tools om die denkbeeldige toekomsten om te zetten in geleefde realiteit.
Andere methoden voor het verkennen van toekomsten
Scifi prototyping is slechts een van de vele tools om mogelijke toekomsten te verkennen. De toekomstige kegel is een hulpmiddel om mogelijke toekomsten te verkennen. Het mooie is dat je eerst kunt afwijken, zelfs 'absurde' toekomsten kunt opnemen, voordat je je beperkt tot meer waarschijnlijke en wenselijke toekomsten.
Causal Layered Analysis (CLA), ontwikkeld door Sohail Inayatullah van Futuribles International, is een aanpak en een techniek die wordt gebruikt in toekomstverkenning om de toekomst effectiever vorm te geven. CLA kan worden gebruikt bij het debatteren over allerlei soorten kwesties, collectief of individueel. Het werkt door verschillende analyse niveaus te identificeren om samenhangende nieuwe toekomsten te creëren. De vier niveaus zijn essentieel voor CLA: de klaagzang, de sociale/systemische oorzaken, de discoursanalyse die de wereldvisie legitimeert en ondersteunt, en als basis van die wereldvisie, de mythe/metafoor die diep verbonden is met cultuur en lange-termijn geschiedenis.
World building is het creëren van een denkbeeldige wereld. Wanneer toegepast in toekomstgericht denken en gebaseerd op huidige kennis, trends en extrapolaties, is het een krachtig hulpmiddel om te begrijpen naar wat voor soort toekomst we willen streven.
Van inzichten in de plasticiteit van de hersenen, gekweekt vlees, nanorobotica en externe baarmoeders tot wetenschappelijke ontwikkelingen die onze toekomst onherroepelijk vormgeven. Wetenschappers hebben krachtige instrumenten in handen om de wereld te vormen, ten goede of ten kwade, maar wetenschappers blijven vaak niet stilstaan en nadenken over deze kracht en hoe ze persoonlijk relateren aan en emotioneel reageren op de onderwerpen die ze bestuderen.
Uiteindelijk hecht de westerse wetenschap veel waarde aan objectiviteit en rationaliteit. Maar om de kracht van de wetenschap te begrijpen, is het belangrijk om te begrijpen hoe deze is ingebed in de samenleving, hoe deze zich verhoudt tot andere vormen van kennis en hoe wetenschappelijke bevindingen kunnen worden gedeeld en gecommuniceerd. In Data + Futures Storytelling worden studenten uitgedaagd om kritisch na te denken over de impact van wetenschap en opkomende technologieën en op de sociale en emotionele reacties van de wereld (inclusief henzelf). Geworteld in dit begrip zullen ze communicatieve en kunstzinnige verhalen vormgeven met behulp van (data)ontwerp- en verteltechnieken. De producten van de tweedaagse cursus zijn een verklarende infographic en een scifi prototype die de gevolgen van wetenschap en technologie voor het leven van mensen zullen analyseren.
Kortom: en toekomstspeculatie is het verkennen van mogelijke impact van huidige technologieën en ontwikkelingen zodat we ons kunnen voorbereiden op verschillende mogelijke toekomsten.