Panarchie, de toekomst en de dood
Alle systemen versterken zichzelf, mensen vormen hierop geen uitzondering. Mensen zijn immers ook systemen, en ons lichaam en geest zetten zich in om onszelf te handhaven op fysiek, mentaal en economisch niveau. De definitie van toekomstbestendig is 'iets dat waarschijnlijk niet verouderd raakt'. Maar zouden we echt moeten streven naar aanpassing van onze instellingen en systemen en deze meenemen naar de toekomst? Of moeten we onze verliezen nemen?
De retoriek van toekomstbestendigheid zit vol met positieve en levensbevestigende bewoordingen. Het kader van aanpassing aan klimaatverandering zit vol met oplossingen gebaseerd op de natuur en onze inspanningen om ecosystemen toekomstbestendig te maken. Lange tijd leek het - tenminste voor samenlevingen op het noordelijk halfrond - dat we met voldoende middelen en technologie onze weg uit de klimaatcrisis konden aanpassen en min of meer onze levensstijlen en economieën konden voortzetten. Als we maar veel zonnepanelen op ons dak zouden plaatsen, veganistisch zouden eten en de bossen zouden redden, dan zou het goed met ons gaan. En als de zaken echt nijpend werden, zouden we een reeks spectaculaire aanpassingsmaatregelen hebben, zoals drijvende steden en geo-engineering, om de aanpassing naar een hoger niveau te tillen.
Dood en bevrijding
Ondertussen worden jaarlijks maar liefst 21,5 miljoen klimaatvluchtelingen verdreven als gevolg van droogte, overstromingen en stijgende zeespiegels als gevolg van klimaatverandering. Deze mensen hebben niet de luxe om hun weg uit de klimaatcrisis aan te passen. Ze moeten verlies accepteren en hun manieren van leven en zijn loslaten, het is de realiteit waarin ze leven.
In de westerse materiële en organische filosofie is de dood het einde van alle toekomsten, het einde van alles. Onze angstige afkeer van de dood wordt vergezeld door de optimistische groeimentaliteit die onze economieën en samenlevingen verder drijft dan de draagkracht van lokale en zelfs mondiale hulpbronnen. "De economische groei van Colorado vertraagt, maar het Witte Huis zegt dat er reden is om hoopvol te zijn," leest een kop vandaag, en "Zwitserland verlaagt de economische groeiverwachtingen als gevolg van oorlog en inflatie," een andere. Het verlies van groei is iets om te vrezen en te vermijden tegen elke prijs.
Maar de dood, echt of metaforisch, is geen negatieve zaak. Het is niet het einde van het leven, maar er een integraal onderdeel van. In de natuur bestaat zoiets als eeuwige groei niet. Dingen worden geboren, groeien, sterven en worden dan herboren. Alle materialen die je lichaam vormen, alle voedingsstoffen, het water, de koolstof, zijn altijd op deze planeet geweest en zullen hier blijven nadat je sterft, hergebruikt, herboren in een ander organisme. Toch geloven we dat onze economieën moeten groeien om te functioneren. Maar onze economieën zijn op complexe wijze verbonden met ecosystemen en moeten daarom dezelfde regels volgen: na groei komt de dood.
Een nieuw kader voor toekomstbestendigheid
We hebben een nieuwe manier nodig om toekomstbestendigheid te kaderen. Niet als een methode om alles wat we hebben te redden, maar als een manier om weg te doen wat ons niet langer dient. Toekomstbestendigheid, zoals vermeld op het platform Principles of Future Proofing door architect van historisch behoud Rich Haven, is het proces van anticiperen op de toekomst en het ontwikkelen van methoden om de effecten van schokken en spanningen van toekomstige gebeurtenissen te minimaliseren. Als het geworteld is in het erkennen van de cyclische aard van ecologische en sociale systemen, is toekomstbestendigheid een benadering die organisaties en systemen transformeert door een kader te bieden om af te wisselen tussen groei en ineenstorting.
Een kader voor deze adaptieve, afwisselende cycli wordt geleverd door het concept van panarchie. Panarchie is het "proces waarbij ecologische en sociale systemen groeien, zich aanpassen, transformeren en uiteindelijk instorten over langere perioden", zoals aangegeven door C.S. Holling, een Canadese ecoloog en professor in ecologische wetenschappen aan de Universiteit van Florida. Levende systemen hebben vier verschillende ontwikkelingsfasen: groei (gesymboliseerd door de letter 'r'), behoud (K), instorting (Ω, omega) en herorganisatie (α, alpha). Holling, samen met Lance H. Gunderston, onderzocht deze fasen in levende systemen, waaronder menselijke organisaties en gemeenschappen. Ze zagen herhalende cycli van de vier fasen op verschillende onderling verbonden niveaus: ruimte- en tijdsschalen, gelokaliseerde en meer regionale, korte- en langetermijn.
schematische weergave van de fasen van panarchie
De fase van instorting
De focus van onze samenlevingen ligt meer op de fase van groei en behoud door aanpassing en minder op instorting en herorganisatie. Maar toekomstbestendigheid betekent beseffen dat groei in golven komt. Het kan eng zijn om de huidige ontwikkelingen van klimaat- en migratiecrises te kaderen als de instorting van ons systeem, maar dit niet te erkennen betekent stuurloos zijn in de fase van instorting. Om instorting te begrijpen is nodig voor herorganisatie en nieuwe groei, we zouden de huidige crises in de wereld anders kunnen benaderen: niet als iets om te vermijden, maar als iets waarmee we moeten werken, een golf die we moeten doorstaan.
De geschiedenis van systemische instorting kan beangstigend zijn, gevuld met onzekerheid, verlies en dood. Maar er zijn andere verhalen. Verhalen van gemeenschapsgeleide gemeenschappen die zijn gebouwd op solidariteit in plaats van overheersing. Verhalen van veerkracht en creativiteit. Verhalen gecreëerd door degrowth-gemeenschappen, solar punk-activisten en pluriversele ontwerpers.
Als we openstaan voor deze andere verhalen én in staat zijn om het loslaten van eens gekoesterde delen van onze samenlevingen te accepteren, geloof ik dat we in staat zijn om deze golf te berijden, de nieuwe toekomst te anticiperen en bloeiende, meer gelijke en duurzame samenlevingen op te bouwen.