Wat als kinderen, en niet volwassenen, de toekomst vormgeven?
Ik ben ervan overtuigd dat kinderen essentieel zijn in het vorm- geven van onze toekomst. Niet alleen omdat zij de toekomst zijn, maar vooral omdat kinderen in staat zijn buiten bestaande kaders te denken en dromen en dit hebben we als samenleving broodnodig.
Supertrip naar de Toekomst nodigt kinderen uit op een toekomstreis. Kinderen verkennen de toekomst en verwerken hun eigen toekomstbeelden in creatieve installaties, kaarten, verhalen en zogenaamde zines (mini-magazines). De verhalen worden breed gedeeld en er wordt actief gewerkt om (stukjes van) de toe- komsten te realiseren in de eigen omgeving. Wat precies? Dat weten we nog niet. De toekomst is immers onbekend :).
Deze les is onderdeel van het participatieve toekomstproject Horst Futures, waarin we dorpsgerichte toekomstscenario’s ontwikkelen met inwoners, en deze uitvoeren in de praktijk.
Op reis naar de toekomst
Op vrijdag 8 september vond de eerste toekomstreis plaats. Vanuit de gymzaal van Basisschool Weisterbeek vertrokken leerlingen van de groepen 5/6 onder leiding van toekomstreisleiders Helmie (beeldend kunstenaar, creatieve werkplaats Zonder Gum) en Marjolein (toekomstecoloog) naar het jaar 2100 om een kijkje te nemen hoe Horst aan de Maas er dan uit ziet.
De leerlingen startten met een Toekomstmeditatie waarbij ze eerst in het verleden doken, door een kijkje te nemen bij de 9e verjaardag van hun (overgroot-)opa of oma, en vervolgens de toekomst tegemoet reisden, naar hun eigen 90e verjaardag. Hoe zag de wereld er 60 jaar gelden uit, en hoe ziet die er over 80 jaar uit?
Hoe stellen 9-jarigen zich de toekomst voor?
Deze droombeelden werden gevoed door speculatieve experimenten met kunstmatige intelligentie, en werden vastgelegd in twintig brainstorm-sessies op XXL vellen papier. Ondanks de drukkende hitte van de hete nazomerdag werkten de leerlingen enthousiast hun toekomstbeelden uit.
Leerlingen gaan in de klas met het thema Toekomst van het Dorp de komende weken aan de slag met het uitwerken van een toekomstverhaal waar hun ideeën en concepten over de toekomst van Horst aan de Maas uitgangspunt zijn. Ze zijn vrij in het kiezen van een creatieve vorm: een lied van de toekomst? Maquette? Kunstwerk met AI? Een stripverhaal over de toekomst?
Kinderen aan zet
Anders dan volwassenen zijn kinderen in staat om ongeremd over de toekomst te fantaseren. Tijdens de Supertrip naar de Toekomst hebben we de kinderen geleerd dat de toekomst voorspellen niet kan, zéker niet als het over de ultralangetermijn gaat, zoals het jaar 2100, dan is de onzekerheid simpelweg te groot. Maar om grote problemen zoals klimaatverandering, vluchtelingencrises, uitputting van hulpbronnen het hoofd te bieden, zullen we toch op de een of andere manier een langetermijnbril moeten opzetten. Speculatieve toekomsten hebben niet als doel een zo nauwkeurig mogelijke voorspelling te doen, maar om zo veel mogelijk verschillende ideeën en toekomstvoorstellingen te maken, en creatieve, ongewone oplossingen tot leven te wekken. Juist kinderen zijn hier extreem goed in, en we hebben ze aangemoedigd om serieus de toekomst te gaan verkennen.
In eerste instantie hebben volwassenen de neiging om kinderlijke fantasieën naar het rijk der fabelen te verwijzen. Maar toch: in 1998 nog vond de meerderheid van de mensen het een be-la-che-lijk idee dat er zoiets als een mobiele telefoon zou komen, en dat mensen die massaal zouden gebruiken. Toch is dat wat er is gebeurd. Dus laten we onze blik open stellen voor de ongewone toekomstbeelden van onze 9-jarigen. Doen we dat niet, dan gaat er heel wat moois aan onze neus voorbij.
Vliegende alles
Vliegen blijkt enorm tot de verbeelding te spreken en veel groepjes kwamen tot concepten als vliegende auto’s, vliegende varkens, vliegende scholen en zelfs vliegende zwembaden. Maar ook zorgen over de toekomst komen naar voren, en mogelijke oplossingen. Kinderen geven aan dat ze willen dat er meer gratis wordt, en niemand meer arm is. Dat er machines komen die van afval water maken. Diverse toepassingen voor robots, van ‘opruimen’ tot ‘de hond uitlaten’ passeren de revue. ‘Minder boeren’, werd er geschreven. Hierop doorvragend bleek dat de kinderen graag ‘meer bos’ willen hebben. Toekomstbeelden met robots en veel techniek lijken fantastisch, maar de plaatjes die we ter plekke laten maken door een kunstmatige intelligentie lijken niet op een dorp waar de kinderen willen wonen. Nee dan toch maar meer groen – en die vliegende auto’s blijven ook terugkomen.
Toekomstverhaal
De uitdaging is nu, om in het thema Dorp van de Toekomst, deze brainstorm-ideeën om te zetten naar een concreet toekomstbeeld. Waarom zou een vliegende school zin hebben? In gesprek met de leerling die met dit idee kwam, bleek, dat die voorzag dat de school de hele wereld over zou vliegen om in andere landen de taal in dat land te leren. Hieruit spreekt een wens voor leren uit de echte wereld, contacten met andere culturen. ‘Reizen’ kan op veel manieren en ‘vliegen’ kan vertaald worden als het bezoeken van andere plekken.
De kinderen worden in het uitwerken van de toekomstverhalen verder begeleid door hun eigen docenten én de toekomstreisleiders.
Hieronder enkele beelden die de leerlingen ter plekke met kunstmatige intelligentie onder leiding van toekomstecoloog Marjolein hebben gemaakt.
Horst Futures, impact en uitwerking praktijk
Een selectie van toekomstverhalen wordt tentoongesteld in een toekomstmuseum tijdens de HILTHO 2023, en in een Pop-up Expositie in het centrum van Horst in 2024. Tevens zullen binnen het project Horst Futures ‘zaadjes’ geïdentificeerd worden uit de verhalen die tot leven gewekt kunnen worden.
Horst Futures wil langetermijndenken en -handelen binnen de gemeenschap te stimuleren, verbindingen te leggen tussen generaties, met als doel een regeneratieve, bloeiende, en verbonden gemeenschap. Deze workshop voor kinderen is een pilot, we hopen alle scholen binnen de gemeente te betrekken. Daarnaast organiseren we Pop-up workshops waarin we in gemengde groepen inwoners ook toekomstverhalen gaan maken, om zoveel mogelijk verschillende visies te verzamelen.
De ideeën van de kinderen staan voorop: zij zijn immers de generatie van de toekomst. Hun toekomstverhalen vormen een spiegel op onze huidige samenleving.
Van afval vers water maken lijkt in eerste instantie wellicht niet realistisch, maar er bestaat al een technologie die van/uit afval drinkwater kan filteren. Een vliegende school die leerlingen in staat stelt talen te leren over de hele wereld, vertaalt zich naar het inbedden van contacten met andere culturen op school, of de wens om meer ‘buiten’ te leren dan binnen de muren van een schoolgebouw.
Meer ‘gratis dingen voor iedereen’ wijst op het invoeren van een basisinkomen, of het gratis maken van publieke voorzieningen zoals OV (iets dat al bestaat voor Rotterdamse kinderen).
Minder landbouw en meer bos? Kunnen we voedselproductie en natuurbeleving meer koppelen, in voedselbossen, gedeelde voortuinen, en coöperatieve fruitteelt op gemeentegrond (doen ze in Kopenhagen)?
Kinderen serieus nemen
Nadat de toekomstverhalen zijn uitgewerkt, en interessante ‘zaadjes’ of concepten zijn gevonden, koppelen we de kinderen in een volgende fase aan creatieve makers en ondernemers om handen en voeten aan het idee te geven en te kijken waar we een stukje ‘toekomst’ in het hier en nu van Horst aan de Maas kunnen realiseren. Door kinderen te laten zien dat zij serieus genomen worden in hun zorgen over en ideeën voor de toekomst, nemen we hen mee in de gemeenschap, wortelen zij zich, en laten ze zien hoe iedereen zijn of haar steentje kan bijdragen aan een fijne samenleving.